พังโหม คืออะไร?
พรรณไม้เถาเลื้อยชนิดนี้ ชื่อวิทยาศาสตร์ คือ Paederia foetida L. อยู่ในวงศ์เข็ม Rubiaceae มีชื่อสามัญ ภาษาอังกฤษ ว่า Skunk vine มีชื่อไทยที่เป็นชื่อทางการ ว่า "พังโหม" (อ้างอิงจาก ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันท์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2557) และมีชื่ออื่นที่เรียกแตกต่างกันไปตามแต่ละท้องถิ่น เช่น ตดหมูตดหมา, กะพังโหม ตูดหมูตูดหมา พังโหม (ภาคกลาง), ตำยานตัวผู้ (นครราชสีมา), ย่านพาโหม (ภาคใต้), หญ้าตดหมา (ภาคเหนือ), เถาผ้าห่ม, มันปู เป็นต้น
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้เถา ยาวได้ถึง 10 เมตร มีรากสะสมอาหารใต้ดิน ใบสดเมื่อขยี้มีกลิ่นเหม็นคล้ายตด มีขนประปรายถึงเกลี้ยงตามกิ่ง ก้าน ใบ และช่อดอก ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่หรือรูปไข่แกรมรูขอบขนาน กว้าง 2-4 ซม. ยาว 5-10 ซม. ปลายแหลม โคนแหลมถึงเว้ารูปหัวใจเล็กน้อย ก้านใบยาว 1-3 ซม. มีหูใบติดคงทนระหว่างก้านใบคู่ตรงข้าม
ดอกพังโหม(ตดหมูตดหมา)
ดอกเป็นช่อแยกแขนง ออกที่ซอกใบหรือปลายกิ่ง ช่อยาว 5-40 ซม. กลีบดอกเป็นหลอด 10-12 มม. ขอบกลีบหยัก กลีบดอกด้านนอกสีชมพูอ่อนถึงขาว ด้านในสีม่วงแดง มีขนหนาแน่นทั้ง 2 ด้าน
ผลรูปทรงกลมหรือรูปไข่ แบนด้านข้าง กว้าง 4-7 มม. ยาว 4-10 มม. เมื่อแก่สีน้ำตาล มี 2 เมล็ด
ประโยชน์
ยอดอ่อนและใบอ่อน รับประทานเป็นผักสด รับประทานร่วมกับน้ำพริก ลาบ ก้อย ข้าวยำ คั้นน้ำใส่วุ้นหรือขนมรับประทานเป็นของหวาน รากทุบใส่เป็นส่วนผสมของข้าวเกรียบว่าว ทำให้มีรสหอม
สรรพคุณทางสมุนไพร
- ราก: ฝนกับน้ำหยอดตาแก้พิษ แก้ตาฟาง ตาแฉะ ตามัว, ใช้ต้มกับน้ำดื่มแก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ
- เถา: แก้ซาง แก้ธาตุพิการ แก้ท้องเสีย แก้ไข้ตัวร้อน รักษารำมะนาด ขับพยาธิไส้เดือน
- ใบ: บำรุงกำลัง บำรุงกำหนัด แก้ปวดฟัน แก้รำมะนาด ใช้แก้ท้องเสีย แก้ตัวร้อน แก้ธาตุพิการ แก้คัน ถอนพิษงู
- ดอก: ใช้ขับน้ำนมและแก้ไข้จับสั่น
- ผล: ใช้แก้ไข้จับสั่น หืดไอ แก้ริดสีดวงทวาร ขับน้ำนม